Zelfontplooiing is een abstracte term. Het gaat over het feit dat een mens zichzelf kan ontplooien, zoals een bloem tot volle bloei kan komen. Een mens kan zijn dromen ontdekken en gaan leven; ze kan authentieker worden en trouw aan de eigen missie en visie in verbinding treden met andere mensen. En die mensen kunnen op een gegeven moment zeggen: wauw, wat ben jij veranderd, je straalt?! Maar hoe werkt dat proces? En wat kun je zelf doen? Daarover gaat dit blog.
Zelfontplooiing betekenis
Zelfontplooiing kunnen we omschrijven als ‘uit de doeken doen’, ‘uiteenvouwen’ of ‘opbloeien’. Maar wat wordt er uit de doeken gedaan, uiteengevouwen of opgebloeid? Dat zijn onder andere jouw kwaliteiten, vaardigheden, waarden, dromen en idealen. Die dingen die jou maken tot wie je nu bent.
Je kunt in je leven het gevoel hebben dat het je allemaal maar overkomt. Je doet netjes mee, bent braaf en hebt verder weinig problemen. Maar tegelijk voel je geen echte voldoening en heb je het gevoel dat je niets betekenisvols bijdraagt. Ook heb je het gevoel dat je niet echt jezelf bent. Wanneer je jouw sterke punten meer gaat inzetten en die in de richting stuurt van jouw dromen en idealen, dan kun je je ineens een stuk fijner gaan voelen.
Door jezelf te ontplooien word je uiteindelijk de ‘beste versie van jezelf’ – althans dat lezen we vaak in boeken en blogs. Het is natuurlijk erg cliché om het op die manier te formuleren en je kunt je ook afvragen of zoiets wel bestaat. Zelfontplooiing gaat niet over perfectie – en het is denk ik een proces zonder eindpunt.
Waarom zou je aan zelfontplooiing doen?
Uit onderzoek van de Amerikaanse psycholoog Scott Barry Kaufman blijkt dat zelfontplooiing leidt tot meer tevredenheid in relaties en werk. Daarnaast voel je je vaak ook fijner in het algemeen.
Volgens Kaufman wijzen de volgende eigenschappen erop dat iemand ver is in het proces van zelfontplooiing:
- jezelf blijven verwonderen
- jezelf en anderen accepteren
- authenticiteit
- gelijkmoedigheid
- een hoger doel hebben
- op zoek naar de waarheid
- medemenselijkheid
- piekervaringen hebben
- een moreel kompas hebben
- een open, creatieve geest
Vooral authenticiteit en een hoger doel hebben vallen hier op, samen met een open, creatieve geest. Iemand die zichzelf ontplooit, is in contact met zijn diepere gevoelens en drijfveren – en heeft het lef om hier trouw aan te zijn. Dit kan veel voldoening geven.
Zelfontplooiing als ultieme behoefte
Abraham Maslow (1908-1970) was een Amerikaans klinisch psycholoog. Hij leverde in de jaren zestig een belangrijke bijdrage aan de humanistische psychologie. Zijn theorie bestaat onder andere uit het idee dat wij ons als mens gezond kunnen ontwikkelen wanneer een aantal fundamentele (aangeboren) menselijke behoeften zijn bevredigd.
Volgens de Piramide van Maslow worden mensen gemotiveerd tot handelen vanuit hun behoeften. Eerst de lichamelijke (eten, drinken, slaap, seks), dan de behoefte aan veiligheid, liefde, ergens bij horen en de behoefte aan waardering. Maar dan is er ook nog de behoefte aan zelfactualisatie. Met zelfactualisatie bedoelt Maslow het proces van zelfontplooiing. Een mens wil groeien. Maslow: “‘Een musicus moet muziek maken, een schilder moet schilderen, een dichter moet schrijven wil hij uiteindelijk in vrede met zichzelf leven. Deze behoefte kunnen we zelf-actualisering noemen.” Het gaat over een ultiem verlangen in ons.
Inmiddels weten we dat de theorie niet helemaal klopt. Zo zijn er afhankelijk van sociale omstandigheden, leeftijd en sekse namelijk wel degelijk verschillen wat betreft het belang van bepaalde behoeften. De een heeft bijvoorbeeld meer behoefte aan seks dan de ander. Daarnaast kan ook in armere wijken de behoefte aan zelfontplooiing zeer prominent zijn; behoeften bestaan naast elkaar en niet bovenop elkaar.
Boven de top van de piramide
Later vertelde Maslow dat hij een nog ‘hogere’ behoefte heeft onderschat of over het hoofd gezien: zelftranscendentie. Dat begrip gaat over jezelf overstijgen, zodat het niet meer alleen om jou draait. Dat is een sterke vorm van zingeving. Zelfontplooiing gaat uiteindelijk niet over perfectie, maar over transcendentie: je kunnen verbinden met de mensheid en de natuur en in het grotere geheel jouw bijdrage leveren. Dienstbaarheid.
Sommige mensenlevens vertonen een soortgelijk patroon. Eerst werken we aan onze eigen ontwikkeling en doen we levenservaring op. Later gaan we onze aandacht meer richten op onze omgeving en wat daar nodig is. We worden onzelfzuchtiger en ons eigenbelang is niet de belangrijkste raadgever.
Zo doe jij aan zelfontplooiing
Ik denk dat zelfontplooiing makkelijker op gang komt wanneer we een accepterende en liefdevolle relatie met onszelf aangaan (zelfcompassie). Alle mensen voelen namelijk angst, onzekerheid, boosheid en twijfel. Een belangrijke stap is de omarming en acceptatie van die gevoelens. Dan zijn ze namelijk niet meer fout of verkeerd; ze mogen er zijn. Zo wordt de invloed van die gevoelens meteen minder sterk. De angst is er nog wel, maar is niet meer onze heer en meester. Zo ontstaat er ruimte om onze diepere gevoelens en drijfveren óók te voelen en daarnaar te handelen.
Dat is een proces waarin we onszelf ‘uit de doeken doen’. Onze angsten, stress en passies mogen er weer zijn – en we durven ze zelfs te laten zien aan de omgeving. Dan ben je authentiek – meer jezelf. En wanneer dat oké is voor jou, dan kun je je energie gaan richten op jouw idealen. Waar wil jij je bijdrage leveren?
Conclusie
Een blog schrijven over zelfontplooiing is geen makkelijke opgave. Het is namelijk slechts een woord, maar tegelijk wijst dat woord op een hele wereld. Wat is ons ‘zelf’? En wat is ‘ontplooiing’? Objectieve antwoorden heb ik natuurlijk niet, maar ik heb je wel geprobeerd te inspireren.
Wanneer we onze stress en angst accepteren en omarmen, ontstaat er tegelijk ook ruimte voor onze kwaliteiten en passie. Pas wanneer alles er mag zijn, kunnen we echt voelen wie we in wezen zijn. En wie we zijn verandert natuurlijk steeds weer, maar dat maakt niet uit. Het gaat erom dat je voelt wat zich in jou afspeelt – en dat je daar trouw aan durft te zijn. Je omgeving zal dit opmerken en waarderen. Ze zullen jouw moed zien en zich geïnspireerd voelen. En jij zult meer voldoening voelen, aangezien je in contact staat met wie je bent en wat belangrijk voor je is. Veel meer kun je wat mij betreft niet van jezelf vragen!
Bronnen: S. B. Kaufman, Transcend: the new science of self-actualization, TarcherPerigee
