We hebben het in onze kindertijd allemaal wel eens voorgewend: buikpijn om niet naar school te hoeven. Een onschuldig verschijnsel wanneer het incidenteel voorkomt. In ons volwassen werkende leven kennen we het als de baaldag. We staan op met een onbestemd gevoel en zouden het liefst een dagje thuis blijven. Kan allemaal geen kwaad. Pas wanneer ‘ziek-zijn’ een beter alternatief wordt voor het onder ogen komen en aanpakken van onze stressklachten of andere problemen, is het nodig om die strategie te doorzien en te ontrafelen wat er écht onder de oppervlakte leeft. Want zolang je onbewust door ziektewinst je klachten in stand houdt, staat het positieve verandering en herstel in de weg.
Wat is ziektewinst?
De term ‘ziektewinst’ (ook wel secundaire winst) wordt gebruikt in de psychologie en geneeskunde. Het verwijst naar de voordelen die iemand kan ontlenen aan een bepaalde ziekte, kwaal of psychische aandoening en geen direct verband houden met de primaire symptomen. Denk hierbij aan het krijgen van aandacht en sympathie, het vermijden van verantwoordelijkheden thuis of op het werk, financieel gewin en sociale voordelen. Mensen zijn zich van de voordelen vaak niet eens bewust. Ziektewinst maskeert wat er onderhuids speelt en biedt wellicht tijdelijke verlichting, maar het is geen duurzame oplossing voor de kwaal of het probleem.
Herstel de baaldag
Zoals bij het schoolzieke kind of de volwassene met een baaldag, kan ziekmelding een manier zijn om de druk van de ketel te halen. Na twee of drie dagen bijtanken kun je er meestal weer tegenaan. In een TNO-onderzoek uit 2003 naar goed werkgeverschap en ziekteverzuim wordt gepleit voor het kunnen opnemen van baaldagen zonder aftrek van vakantiedagen. Uit de aangehaalde case-studies bleek dat ongepland en zonder opgaaf van reden een baaldag mogen opnemen de draagkracht van de werknemer vergroot en het aantal ziekmeldingen terugdringt. Want inmiddels weten we: druk die te lang is opgevoerd, ontkend of niet gevoeld wordt, kan uitmonden in chronische stress en burn-out.
Elk nadeel heeft zijn voordeel
Een burn-out is zeker geen geval van even bijtanken. Het lichaam zegt stop en dwingt de persoon tot complete overgave aan een nieuwe en vervreemdende situatie. Vaak gaat dit gepaard met conflicterende gevoelens als schuld en schaamte. Ook komt het voor dat iemand zich ziek meldt en zich dan pas realiseert dat het lichamelijk of mentaal niet meer gaat. Hoe je tot stilstand bent gekomen en hoe complex een burn-out ook is, het is raadzaam om naar de ‘voordelen’ van de situatie te kijken. Daar vind je de diepgewortelde patronen, angsten en overtuigingen die, als je ze niet aanpakt en zelfs na volledig fysiek herstel, eerder tot terugval kunnen leiden.
In de voordelen liggen de uitdagingen
Mensen die gevoelig zijn voor een burn-out bezitten een aantal overeenkomstige eigenschappen zoals een groot verantwoordelijkheidsgevoel, perfectionisme en loyaliteit. Doorzetters die op wilskracht veel bereiken en beginnende stressklachten niet direct opmerken of serieus nemen. Wanneer het toch tot een ziekmelding komt, is daar veel innerlijk conflict aan voorafgegaan. Heel begrijpelijk dat het verontwaardiging kan oproepen wanneer je wordt gevraagd naar de mogelijke voordelen van de situatie. Wat hoef je nu niet meer, nu werken niet meer gaat? Dit zijn vaak de uitdagingen op je werk en/of in je privé-leven die hebben bijgedragen aan je burn-out en waar je tijdelijk afstand van kan nemen. Hier vind je echter ook de antwoorden op de weg naar herstel.
Ziektewinst bij burn-out
Veel voorkomende factoren op het werk die een burn-out in de hand kunnen werken zijn: hoge werkdruk, gebrek aan steun, gebrek aan autonomie en sociale druk. Het idee van ziektewinst kan voor werknemers een manier zijn om te overleven in een omgeving die als ondraaglijk wordt ervaren. De oorzaken zijn te herleiden naar:
- Gebrek aan erkenning: Je ervaart een gebrek aan erkenning voor jouw inspanningen en prestaties op het werk of in je privéleven. Ziektewinst kan dienen als een manier om aandacht te krijgen voor de uitdagingen waarmee je wordt geconfronteerd.
- Verlies van controle: Wanneer je het gevoel hebt de controle over je werk en leven te verliezen, kan ziektewinst een manier zijn om tijdelijk die controle terug te krijgen. Het kan fungeren als een copingmechanisme in een situatie waarin je je machteloos voelt.
- Sociale druk: Ziekte kan een aanvaardbare manier zijn om aan sociale verwachtingen (van cultuur, familie, jezelf) te ontsnappen. De sociale druk om constant te presteren of te zorgen kan leiden tot ziektewinst als een manier om te ontsnappen aan deze verwachtingen.
Valse beloning
Deze oorzaken leren begrijpen omvat het onderzoeken van onderliggende motivaties en prikkels die kunnen bijdragen aan het (onbewust) in stand houden of verergeren van je stressklachten of burn-out. Vragen die je jezelf kunt stellen:
- Welke elementen van het probleem of de klacht wil je behouden?
- Als je je probleem of de klacht niet meer hebt, wat verlies je dan?
- Door wat voor redenen heb je je probleem of klacht nog niet kunnen aanpakken?
- Vermijd je iets vervelends, hoef je iets niet meer, door het in standhouden van je probleem of klacht?
Wanneer het je gezondheid, relaties of eigenwaarde kost, zijn dit eigenlijk valse beloningen. De problemen of klachten lossen zich daar niet mee op totdat je nieuwe mogelijkheden onderzoekt waarmee je wel de voordelen behoudt, zonder de belemmeringen.
Positieve transformatie
Met de juiste begeleiding, de nodige tijd en zelfonderzoek kan een burn-out leiden tot een positieve transformatie op gebied van gezondheid, relaties en zelfverwezenlijking. Daarbij is het van belang om ook de mogelijke nadelen van verandering in kaart te brengen en op welke manier deze het veranderproces in de weg staan. In plaats van de oude, zul je een nieuwe versie van jezelf worden, met alle groeipijnen van dien. Een traject bij Liberi kan je helpen bij dit proces. Het contact met je lichaam herstellen, grenzen herkennen en leren aangeven, verbindend communiceren, omgaan met conflicten en nieuw gedrag bestendigen zijn enkele onderdelen die binnen een coachingstraject aan bod komen.
Holistische aanpak
Hoewel ziektewinst bij burn-out de complexiteit van het fenomeen benadrukt, is het van cruciaal belang om dit niet te generaliseren. Niet alle gevallen van burn-out omvatten ziektewinst. Het is belangrijk om steun te bieden aan mensen die lijden aan burn-out, ongeacht de aanwezigheid van ziektewinst. Het benadrukt de noodzaak van een holistische benadering van de problematiek rondom burn-out. Niet alleen te kijken naar individuele factoren, maar ook naar bredere organisatorische en maatschappelijke contexten. Door een open dialoog te voeren en te werken aan het verminderen van de oorzaken van burn-out, streven we naar een gezondere en meer ondersteunende werkomgeving voor iedereen. Wil je weten wat Liberi hierin kan betekenen? Neem vrijblijvend contact met ons op om de mogelijkheden te bespreken.
