Iedereen schaamt zich wel eens. Schaamte komt bij iedere persoon op aarde voor en hoef je over het algemeen niet te vermijden. Je kunt je vast wel herinneren dat je struikelde waar veel mensen het konden zien. Een moment waarin je schaamte kunt voelen, en dat maakt je mens. Dit geldt ook voor het voelen van schuld. Je ligt in bed en beseft plots dat die ene opmerking overdag misschien anders overkwam dan bedoeld. Schuldgevoelens overvallen je. De volgende dag benader je de persoon in kwestie en spreekt het uit. Waarschijnlijk voelde jij je schuldig om niets maar je wilde het wel even besproken hebben. Naast deze gezonde vorm van schaamte en schuld bestaat er ook een ongezonde vorm. Vaak ervaar dit wanneer je onder veel stress en spanning staat.
Waar komt schaamte en schuld vandaan?
Schaamte en schuld kan een emotioneel gevolg zijn van een gebeurtenis of situatie. Je kunt je schamen zonder je schuldig te voelen en andersom. In sommige gevallen voel je beide tegelijk of achter elkaar. De twee emoties vallen buiten de 4 basisemoties: Boos, blij, bang en bedroefd. Beschaamd vind je terug in de 5 B’s en is een later ontwikkelde emotie die alleen is toebedeeld aan de mens. Omdat schaamte en schuld erg complexe gevoelens zijn probeer je deze emoties meestal te ontwijken. Dit komt omdat deze belevenissen van gevoel pas later in de evolutie ontwikkeld zijn. Het is geen primitieve emotie en is iets waar wij mee moeten leren omgaan.
Omdat wij sociale dieren zijn met een ver ontwikkeld brein leren wij, door schaamte en schuld te voelen, ons te behoeden om uitgesloten te worden door de gemeenschap. Om te kunnen overleven is het belangrijk, voor ons als mens, dat je de competentie hebt je aan te passen aan wat sociaal gewenst is.
Verschil tussen schaamte en schuld.
De twee verschillende emoties liggen dicht bij elkaar maar er is een wezenlijk verschil. Schaamte is vooral gericht op gevoelens en emoties. Voornamelijk negatief. Het laat je hulpeloos, machteloos en onzeker voelen. Deze emotie wordt voornamelijk gevoed door de gedachten die jij hebt en wat jouw interpretatie is van andermans beeld over jou. Echter heeft jouw achtergrond ook invloed op wanneer jij schaamte voelt. De normen en waarden die jij hebt meegekregen hebben een drempel gevormd in jouw brein van wel of geen schaamte. Wanneer deze grens overschreden wordt, geven je hersenen een signaal van negatieve emoties af zodat jij je gaat schamen.
Voor het voelen van schuld maken we twee onderscheidingen. De ene vorm voel je bijvoorbeeld wanneer je een dierbare verliest. Je had nog afscheid willen nemen en voelt je schuldig dat je dit niet hebt gedaan. Geen terechte emotie maar in jouw beleving ben je tekortgeschoten in wat je nog had willen zeggen. Daartegenover staat schuldbesef. Je bent je bewust dat jouw gedrag iemand anders heeft geschaad. In deze situatie heb je geen verantwoording genomen voor wat je deed en het gevolg is dat je je schuldig voelt. Het ene schuldgevoel ervaar je zwaarder dan het ander maar is beide niet onomkeerbaar.
Wanneer het groter wordt dan het is.
Naast het op een gezonde manier ervaren van schaamte en schuld kan je er ook flink onzeker van worden. Wanneer je lijdt aan een persoonlijkheidsstoornis of stress-stoornis zoals bijvoorbeeld BPS of een burn-out zijn deze emoties met grote regelmaat aanwezig. Doordat je moeite hebt je emoties te reguleren voel je je veelvuldig schuldig wanneer je een emotionele uitbarsting hebt gehad. Je negatieve zelfbeeld wordt hier steeds weer gevoed door de bijkomende negatieve gedachten. Die negatieve spiraal van schaamte kan soms zulke ernstige vormen aannemen dat je in een depressie belandt. Je vervalt in slaapproblemen door piekeren, verliest je eigenwaarde en raakt alle zelfliefde die je hebt langzaamaan kwijt. Het gebruik van kalmerende- of verdovende middelen kan op zo’n moment gezien worden als een vlucht van je realiteit. In de werkelijkheid creëer je nog een probleem, namelijk een verslaving.
Schaamte en schuld in je burn-out.
Je stressklachten bereiken al een tijdje een hoogtepunt en je gevoel van schaamte en schuld groeit met de dag. Het is niet vreemd dat je veel tijd aan jezelf besteedt. Dat heb je ook hard nodig om uit die burn-out te komen. Het is goed om te weten dat veel mensen in een burn-out deze gevoelens ervaren. Soms is het een gevoel van schaamte dat deze burn-out jou overkomt waardoor je nog meer stress ervaart. Of je voelt je schuldig dat je je collega’s met nog meer werk opzadelt omdat jij op dit moment thuis zit. Geen van deze emoties gaan jou verder helpen in je burn-out.
Probeer het los te laten.
Loslaten van schaamte en schuldgevoelens in een burn-out is makkelijker gezegd dan gedaan. Echter is dit wel de eerste stap in je herstel. In het beginsel draait het vooral om het erkennen en accepteren van je burn-out. Je bent niet de eerste, en ook zeker niet de laatste, die de stress even niet goed meer kan verwerken. Het is heel nobel en loyaal dat je je omgeving of collega’s niet wil laten vallen. Echter kun je een ander pas helpen wanneer je zelf geholpen bent. Door je te blijven schamen voor de situatie of schuldig te voelen dat je nu niet mee kunt doen, los je niks op.
Een aantal praktische tips.
Het loslaten van negatieve emoties, en dus ook schaamte en schuld, is iets wat je jezelf aan kunt leren. Dit kun je alleen doen of met hulp van een professionele coach.
- Zorg dagelijks voor voldoende beweging. Je bouwt zo een slaapdrempel op waardoor je vermoeider bent wanneer je naar bed gaat. Zo krijg je minder tijd om je te overpeinzen omdat je door de vermoeidheid eerder in slaap valt. Dit kan ook door middel van wandelcoaching.
- Besef dat schaamte voornamelijk bestaat door je eigen gemaakte denkpatronen. Schrijf je schaam- en schuldmomenten op en lees het de volgende dag terug. Zijn die gedachten nog steeds reëel? Een coach kan je begeleiden met ACT, een G-Schema of cognitieve gedragstherapie om zo meer inzicht te krijgen in je gedachtenpatronen.
- Durf om hulp te vragen. Er is niets om je voor te schamen wanneer je hulp vraagt. Het is juist je eerste zege in het overwinnen van je burn-out. Er zijn tal van manieren om je burn-out te behandelen. Je hoeft dit niet alleen te doen.
