Het woord ‘rouwproces‘ is een breed begrip. Meestal gaat het over het proces na het overlijden van een dierbare; de periode van pijn en verdriet vanwege het gemis. Maar je kunt rouwen om elke vorm van gemis: gemis van een baan, een geliefde, je gezondheid enzovoorts.
In dit stuk lees je hoe een rouwproces eruit kan zien, en wat je kunt doen om jezelf te helpen wanneer je rouwt.
Verschillende soorten rouwprocessen
Rouwen gaat over de pijn van verlies. Wanneer het verlies permanent is, dan is het rouwproces vaak heftiger. Verlies van een baan is bijvoorbeeld veelal een tijdelijke aangelegenheid, wat leidt tot een kortere rouwperiode. Hetzelfde geldt voor het einde van een intieme relatie (al kan dat natuurlijk ook behoorlijk heftig zijn).
Rouwproces bij overlijden
Dit is de meest bekende vorm van rouw. De rouw is heviger afhankelijk van de manier van overlijden en de betekenis die iemand aan de overledene toekent. Deze vorm van rouw kan lang duren. Je kunt natuurlijk zelfs je hele leven om iemand blijven rouwen. Hiermee wil ik niet de suggestie wekken dat rouwen een soort ‘wedstrijd’ is. De heftigheid of duur van de rouw – het is wat het is. Ook kun je emoties als opluchting en blijdschap voelen, ook dat hoort er soms bij en is oké. Dat kun je bijvoorbeeld voelen na een lang ziekbed.
Rouwproces na vreemdgaan
Dit is een minder bekend voorbeeld, maar vreemdgaan kan ook leiden tot een rouwproces. De veiligheid en geborgenheid die er eerst was, is namelijk tijdelijk ‘uit elkaar geklapt’. Als het vreemdgaan totaal onverwacht was, dan zul je moeten wennen aan een nieuwe kijk op je partner. Dit kan allerlei emoties oproepen, zoals verdriet, woede, onzekerheid en angst.
Rouwproces door een scheiding
Een scheiding is ook een duidelijke verlieservaring. De persoon met wie je je meest intieme gedachtes en gevoelens deelde (niet altijd), verdwijnt grotendeels uit je leven. Wanneer de partners besluiten elkaar na de scheiding vrijwel niet meer te zien, dan is het rouwproces vergelijkbaar met die van het rouwproces bij overlijden (hoewel er natuurlijk ook duidelijke verschillen zijn).
Verlies van gezondheid
Een rouwproces ontstaat ook wanneer jij of een dierbare zijn gezondheid verliest. Dat kan tijdelijk, zoals bij een burn-out, of permanent, zoals bij een dwarslaesie of in sommige gevallen bij bijvoorbeeld een hersenvliesontsteking. Je rouwt dan om wat er voorheen wel allemaal kon – en nu niet meer. Je kunt ook rouwen om wie die persoon voorheen was en nu niet meer kan zijn.
Rouwproces fases
Volgens de theorie van Elisabeth Kubler-Ross (1926-2004), een Zwitsers-Amerikaans psychiater, doorlopen mensen een aantal algemene fases van rouwverwerking. We doorlopen de fases niet lineair: je kunt heel lang in een bepaalde fase blijven hangen en ook wisselen tussen verschillende fases.
Laten we de vijf fases nader bekijken.
Fase 1: Ontkenning
De realiteit kan op dit moment te heftig voor je zijn. Als beschermingsmechanisme kunnen we de situatie dan gedeeltelijk ontkennen, zodat we in onze eigen tijd kunnen wennen aan het idee. Ontkenning is een natuurlijke en helpende reactie.
Fase 2: Protest/boosheid
De gebeurtenis kan totaal zinloos en oneerlijk aanvoelen. Dit leidt vaak tot boosheid. Waarom is dit in hemelsnaam gebeurd? Wiens schuld is het? De boosheid kan zich uiten op hulpverleners, maar ook de betreffende persoon zelf. Wat deze fase ingewikkeld maakt, is dat boosheid in onze maatschappij niet echt geaccepteerd is. Eigenlijk is het net als ontkenning een natuurlijke reactie. Het onderdrukken van boosheid kan leiden tot een depressie (zie hieronder).
Fase 3: Onderhandelen en vechten
Wanneer iemand merkt dat boosheid en protest niet helpend zijn, kan er gezocht worden naar andere manieren om met het verlies om te gaan. Dat kan in de vorm van het stellen van doelen, zoals het lopen van een marathon. Ook kan iemand bepaalde beloftes doen naar de omgeving. In deze fase is er nog geen ruimte voor de emoties.
Fase 4: Verdriet en depressie
Fase 3 is een vorm van vechten. De emoties die in fase 1 vermeden werden zijn er nog steeds. Dit kan leiden tot teleurstelling en depressie. Iemand kan zich in deze fase van emotionele pijn volledig afsluiten van zijn of haar omgeving. Volgens Elisabeth Kubler-Ross kan de onderdrukte woede uit de eerdere fases een oorzaak zijn van een depressie.
Fase 5: Aanvaarding
Uiteindelijk kom je terecht bij de fase van loslaten. Dat is iets anders dan vergeten. Het gaat over je opnieuw richten op je eigen leven, los van de andere persoon. Dat kan samengaan en zich afwisselen met bovenstaande fases.
Wat te doen tijdens een rouwproces?
Rouwen kost ook fysiek veel energie. Er komt stress vrij, je gaat slechter slapen, je piekert, bent onrustig en kunt zo oververmoeid raken. Nog enkele mogelijke klachten:
- Gespannen spieren
- Geen eetlust
- Verminderde concentratie
- Hoofdpijn
Het is dus van belang jezelf goed te verzorgen: eet goed, slaap goed en beweeg af en toe. Daarnaast is het belangrijk om met goede vrienden of familie te praten over je ervaringen; durf je emoties te laten gaan. Samen weegt de last minder zwaar. Misschien kunnen jullie ook samen iets gaan doen waar je van ontspant. Neem na je uitje – bijvoorbeeld een wandeling of een sportieve activiteit – voldoende rust. Luister bijvoorbeeld naar muziek, of slaap overdag wat bij.
Het is verstandig om geen alcohol en drugs te gebruiken gedurende het rouwproces. Deze verdovende middelen onderdrukken de emoties slechts tijdelijk. Het is helpender om te grijpen naar de pen. Schrijf vrijuit over je verdriet; dit helpt om je gevoel echt te voelen, te duiden en een plek te geven.
Conclusie
Een rouwproces is een persoonlijke aangelegenheid en er bestaat dan ook geen handleiding voor. Het is een zwaar, complex en soms langdurig proces. In een rouwproces is het belangrijk dat je steun vraagt van je sociale netwerk. Wanneer je het gevoel hebt dat je dit proces samen doorloopt, is het makkelijker te dragen.
Word je depressief? Kun je lange tijd niet goed eten en slapen? Heb je het gevoel dat de verwerking van je verlies niet goed gaat? Drink je veel alcohol, of gebruik je medicijnen of drugs? Raadpleeg dat je huisarts.
In sommige gevallen kan een rouwervaring de druppel zijn die de emmer doet overlopen naar overspanning of burn-out. Neem in dat geval contact met ons op.
