Naïef zijn lijkt een onschuldig iets. Naïviteit is voor degene die hier “last” van heeft niet direct een last. Een ogenschijnlijk voordeel is bijvoorbeeld dat je met goede intenties bewuste keuzes maakt en hier geen risico’s in ziet. Dit terwijl anderen misschien hun bedenkingen zouden hebben. De kans is groot dat je behoorlijk zorgeloos bent. Gelukkig heeft naïef zijn niet altijd gevolgen. Zoals altijd zijn er echter ook uitzonderingen. Wie naïef is, loopt nu eenmaal een groter risico om verkeerde keuzes te maken. Wat nu wanneer je door die verkeerde keuzes problemen veel te laat signaleert? Veel mensen herkennen én erkennen bijvoorbeeld de symptomen van stress en een burn-out veel te laat. Hieruit blijken direct twee mogelijke gevaren van naïef zijn: situaties niet herkennen en situaties niet erkennen om daar naar te handelen.
Naïef: de betekenis
Naïef heeft als betekenis “argeloos”, “goedgelovig” of “onnozel”. Het is juist de combinatie van deze drie termen die écht het begrip naïef betekenis geeft. Argeloos duidt op het niet goed in kunnen schatten van risico’s, goedgelovig op een gebrek aan kritisch denkvermogen en onnozel op het feit dat je niet altijd weet wat je precies doet of waarom. Wanneer het op deze manier omschreven wordt, klinkt naïviteit best heftig. Zoals ik in de inleiding al schreef, is naïviteit meestal vrij onschuldig. Misschien omdat in de praktijk de omschrijving “goedgelovig” de lading meestal dekt.
Naïef zijn komt er in het kort op neer dat je keuzes kunt maken waarvan je de gevolgen niet (goed) kunt overzien, omdat je er met een te optimistisch gevoel bent ingestapt.
Wat betekent naïef zijn in de praktijk?
De definitie van naïef is dus duidelijk. Maar wat betekent naïef zijn in de praktijk? Met andere woorden: wat zijn de gevolgen hiervan? Omdat je door naïviteit soms niet de juiste keuzes kunt maken, gevolgen niet goed kunt overzien of situaties te optimistisch benadert, betekent dit dat je in het dagelijks leven in vervelende situaties kunt belanden die andere mensen kunnen vermijden. Eén gemeenschappelijk kenmerk van mensen die naïef zijn, is dat zij veel vaker dan anderen teleurgesteld zijn. In henzelf, maar ook in anderen. Dit heeft alles te maken met een gebrekkig inschattingsvermogen in combinatie met een te optimistische kijk.
Teleurstelling is vervelend, maar vrijwel nooit verontrustend. Je kunt het makkelijk loslaten en relativeren. Hoewel het bij mensen die naïef zijn één van de meest voorkomende gevolgen is, zijn er mogelijk andere gevolgen om je druk over te maken. Teleurstelling is iets dat je duidelijk voelt. Het is namelijk een emotie die niet alleen makkelijk is om te herkennen, maar ook om te érkennen. Aan jezelf toegeven dat je teleurgesteld bent, werkt in zekere zin namelijk zalvend. Je had beter verdiend. Het is weliswaar niet leuk om dat te moeten constateren, maar het helpt wel bij het bevestigen van je eigenwaarde.
Niemand wil in de problemen komen. Zoals ik zojuist echter al aanstipte, kunnen naïeve mensen moeite hebben met het erkennen van de realiteit. Zo kunnen zij de neiging hebben om dingen voor zichzelf minder ernstig te maken dan dat zij zijn. “Het zal wel meevallen” is een voorbeeld van een typisch naïeve gedachte. Mooi weer spelen is een typische eigenschap van naïeve mensen. Die gedachte kan in sommige gevallen voor grote problemen zorgen.
Hoe naïviteit kan bijdragen aan stress (en erger)
Naïef zijn maakt je in veel gevallen tot je eigen grootste tegenstander. Op sommige momenten moet je helder kunnen denken, een grens trekken en zeggen: tot hier en niet verder. Op dat moment erken je dat er een probleem aan het ontstaan is, of dat je wellicht al een probleem hebt. Wie het tegenovergestelde van naïef is, laten we het realistisch noemen, weet op zo’n moment de situatie op waarde te schatten. Hij/zij kan handelen op een manier die zorgt voor verbetering en zal de juiste keuzes maken.
Ben je naïef, dan schat je een mogelijk problematische situatie misschien niet goed in. De situatie is immers door je naïviteit ontstaan: wat is de garantie dat het niet erger wordt? Naïviteit gaat vaak gepaard met een gebrekkig inschattingsvermogen, waardoor problemen zich kunnen opstapelen. Het gezegde “een ezel stoot zich niet tweemaal aan dezelfde steen” lijkt te zijn bedacht voor naïeve mensen. Kom je eenmaal door je naïviteit in een lastige of negatieve situatie terecht, dan heb je vaak de neiging om:
- Problemen niet tijdig te signaleren
- Problemen minder erg te maken dan ze zijn
- Je hoofd in het zand te steken
- Overmoedig te worden
- Hulp te weigeren
- Nog meer verkeerde keuzes te maken
Het zal niet moeilijk zijn om te begrijpen dat dit kan zorgen voor zeer veel stress.
Wanneer het naïef zijn gevaarlijk wordt
Op het moment dat naïef zijn zorgt voor (te veel) stress, wordt dit mogelijk gevaarlijk. Het betekent namelijk dat de gevolgen niet langer onschuldig blijven en dat je last gaat krijgen van meer dan slechts teleurstelling of hinder. Een extra nadelige bijkomstigheid voor naïeve mensen is dat zij vaak nogal hardleers zijn. Niet bewust natuurlijk, maar het is wel een kenmerk van naïef zijn. Waar anderen stress signaleren en zich realiseren dat verandering nodig is, kunnen naïevelingen ongestoord op dezelfde manier blijven doorgaan. Zo kunnen problemen die aan het ontstaan zijn verergeren.
Langdurig aanhoudende stress kan overgaan in overspannenheid. Overspannenheid negeren, iets dat bij naïviteit niet ondenkbaar is, kan leiden tot een burn-out. Wie naïef is en zich al op een hellend vlak bevindt, loopt een groter risico op ernstige problemen dan mensen die niet door naïviteit gehinderd worden. Lang is er nog een ommekeer mogelijk, maar dan moet je wel erkennen dat dit nodig is, de situatie op waarde schatten en de juiste keuzes kunnen maken.
Hoe kun je de gevaren van naïviteit ondervangen?
Ben je naïef en kom je hierdoor met regelmaat in de problemen, dan is een “outside check” een verstandige oplossing. Leer jezelf aan om anderen te betrekken bij je besluitvorming. Kies voor mensen die dichtbij je staan en die je met regelmatig ziet. Een partner, familielied of je beste vriend(in) bijvoorbeeld. Deel je gevoelens met iemand die betrouwbaar, realistisch en nuchter is. Een objectieve, scherpe blik van buitenaf kan je behoeden voor verkeerde beslissingen en problemen.
