Ben jij aan het leven of ben je aan het overleven? Het klinkt misschien als een flauwe vraag, maar het is zo’n wezenlijk verschil in je ervaring. Overleven doen we als we op de automatische piloot functioneren. Als we veel ballen in de lucht proberen te houden en het gevoel hebben dat we dit ook echt ‘moeten’ doen. We zijn aan het overleven als we maar nét ons hoofd boven water kunnen houden. We proberen te voldoen aan de verwachtingen op ons werk, van onze partner, vrienden, ouders, kinderen… Kortom: we leven niet het leven dat ons levenskracht geeft, maar we verliezen energie.
Overleven is zwaar…
Het gevolg van langdurig aan het overleven zijn is vaak een burn-out. Logisch, want het vraagt te veel van je. Je bent eigenlijk roofbouw op je lichaam aan het plegen. Gezondheid is een basisvoorwaarde voor écht leven. Als het spaak loopt met onze gezondheid, dan kunnen we niets meer. We hebben ons lichaam nodig om ons te kunnen bewegen door het leven. Als je benen het niet doen, dan kun je al niet meer (gemakkelijk) naar je werk. Wanneer je ogen het niet doen, dan zul je veel aanpassingen moeten maken en hulp nodig hebben om je überhaupt veilig te kunnen verplaatsen. Als je door oververmoeidheid geen stap meer kunt zetten, dan loop je tegen de grenzen van je lichaam aan. Langdurig overleven zorgt ervoor dat je je passie voor het leven verliest. Je verliest het plezier in het leven en raakt jezelf kwijt.
Net zoals het in erbarmelijke omstandigheden puur gaat om overleven, is het ook in onze Westerse maatschappij het geval dat als je aan het overleven bent op wilskracht, er geen ruimte is voor méér. De piramide van Maslow geeft dit duidelijk aan. We hebben allemaal universele basisbehoeften, en pas als die vervuld zijn kunnen we aandacht en energie geven aan meer in het leven dan eten en drinken.
De piramide van Maslow in een notendop
Onderaan in de piramide vind je daarom de lichamelijke behoeften. Als er geen eten of drinken zijn, dan zul je allereerst dáár voor moeten zorgen. Pas als je maag gevuld is, kun je je druk gaan maken over andere dingen. Dit gaan echt over het pure overleven, zoals we dat dan kennen van overleven in een jungle. Eén treetje hoger vinden we de behoefte aan veiligheid en zekerheid. Pas als je een dak boven je hoofd hebt, maak je je druk over zaken die zonder beschutting minder relevant zijn, zoals de behoefte aan sociaal contact. Erkenning en waardering vinden we vervolgens nog een treetje hoger en helemaal bovenin de piramide zit zelfrealisatie.
Echt leven
Ik ben van mening dat we pas echt léven als we bovenin de piramide zitten en er ruimte is voor zelfrealisatie. Tot die tijd zijn we aan het overleven en proberen we van alles te doen om aan onze behoeften te voldoen. Dit kan aanvoelen als een onophoudelijke strijd. Oók als je bíjna bovenin de piramide zit.
Overleven door een overmatige behoefte aan erkenning en waardering
Stel dat je veel behoefte hebt aan erkenning en waardering en daardoor erg perfectionistisch bent in je werk. In dat geval kan je op je tenen gaan lopen om alles zo goed mogelijk te doen. Als je een fout maakt zit je jezelf op de kop. Je maakt het zo erg moeilijk voor jezelf. In de basis is het belangrijk dat we onszelf genoeg waarderen en kunnen erkennen. Dan is het niet meer zo hard nodig om de erkenning of waardering van een ander te verdienen. Uiteraard hebben we allemaal íets van die erkenning en waardering nodig van een ander. We zijn tenslotte sociale dieren en deze zaken staan niets voor niets in de piramide genoemd.
Overleven door een zoektocht naar veiligheid en zekerheid
Ook als we ons niet veilig voelen en een gebrek aan zekerheid ervaren, dan zijn we aan het overleven. Wij mensen zijn over het algemeen niet zo goed in het omgaan met onzekere situaties. We willen graag controle houden, hoewel dit eigenlijk een illusie is. Niets valt volledig te controleren in het leven, dus we kunnen dit idee beter loslaten. Natuurlijk zijn er daadwerkelijk onveilige situaties waarin ook een gebrek aan zekerheid iemand parten speelt. Denk aan een vrouw die te maken heeft met huiselijk geweld. Het is in zo’n geval zaak om eerst te zorgen voor haar (en eventuele kinderen) veiligheid. Zolang ze nog in een destructieve relatie zit, is ze aan het overleven.
Overleven is stressvol
In elk geval staat vast dat verkeren in een staat van overleven erg stressvol is. Ons lichaam maakt daardoor continue stresshormonen aan. Ons zenuwstelsel is in een constante staat van paraatheid. We zijn klaar om te vechten, vluchten of bevriezen. Dit kost enorm veel energie en je begrijpt dat dit niet een gezonde manier van leven is. Mocht jij je nu herkennen in het overleven, kijk dan eens welke zaken in je leven niet voldoen aan je basisbehoeften. Wat kun je doen om daar wel in te voorzien? Hoe en bij wie kan je hulp vragen? Wordt er wel in je basisbehoeften voorzien, maar ben jij je eigen slavendrijver?
In dat geval is het van belang om zélf stappen te gaan zetten om uit het overleven te stappen, naar het leven! Hoe kun je komen tot zelfrealisatie? Werken aan je persoonlijke ontwikkeling, creativiteit, bewustwording, je probleemoplossend vermogen en jezelf kunnen zijn, zijn allemaal voorbeelden die hier aan bod komen. Maak je hier tijd en ruimte voor? Of moet je van jezelf eerst alle taken op je to-do lijstje afgerond hebben, voor er ruimte is voor jou?
Uit het overleven stappen
Wees eens eerlijk en kijk jezelf aan in de spiegel. Heb jíj wel genoeg prioriteit in jouw leven? Of gaan allerlei andere dingen en andere mensen voor? Neem dan als doel om in elk geval de komende week wat tijd voor jezelf vrij te maken. Het hoeft niet groots en meeslepends. Het kan al zo simpel zijn als een goed boek lezen op de bank. En houd het daar niet bij. Zorg dat je dagelijks, wekelijks, maandelijks en ook jaarlijks momenten boekt voor jezelf. Want alleen zo kun je uit het overleven stappen en gaan genieten van werkelijk leven!
