Zelfs de grootste ras-optimist kan er niet omheen: de voelbare gevolgen van de klimaatcrisis. Extreme hitte, aanhoudende droogte, wateroverlast en bosbranden zijn nieuws van de dag. Volgens een recent onderzoek van het Sociaal Cultureel Planbureau (2021) maakt 75% van de Nederlanders zich zorgen over klimaatverandering. Ruim een kwart ondervindt daar zelfs veel stress en spanning van. Het is inmiddels zo’n wijdverbreid verschijnsel dat er een term voor is: klimaatstress of ‘eco-anxiety’ in het Engels. Wat is dit precies, wat kun je er tegen doen en hoe houd je een positief toekomstperspectief? Je leest het in dit blog.
Wat is klimaatstress?
Treintrots en leef-schaamte
De jongeren hebben de toekomst?
Klimaatstress brengt mix van emoties
Hulp bij klimaatstress
Onderzoek naar klimaatstress is pas van de laatste jaren, daarom is er in de wetenschap nog geen consensus over een concrete definitie van dit fenomeen. In de media en met name wetenschappelijke artikelen worden veel verschillende termen gebruikt: klimaat-depressie, klimaat-angst, eco-anxiety, climate grief, environmental distress, om er een aantal te noemen. Gevoelens rond de klimaatcrisis zijn veel genuanceerder dan alleen angst of neerslachtigheid en daarom hanteren psychologen de overkoepelende termen ‘klimaatstress’ en ‘eco-emoties’. Gekeken naar de studies die tot nu toe hierover zijn verschenen, kun je klimaatstress omschrijven als de (overwegend negatieve) emotionele, mentale en fysieke reacties die mensen kunnen hebben op klimaatverandering.
Gevoelens van somberheid, angst of woede zijn heel normaal wanneer je geconfronteerd wordt met het uitsterven van dieren en planten, extreme weersomstandigheden en het menselijk lijden wat daarvan het gevolg is. De effecten van klimaatverandering zijn dichtbij en ook in Nederland en Europa steeds vaker voelbaar. Je hier zorgen over maken, klimaatstress hebben, is passend bij de situatie en het kan leiden tot positief gedrag zoals de auto vaker laten staan, minder vlees eten en bewust omgaan met water, gas en licht. De acties en gevoelens van mensen rond de klimaatcrisis worden in de psychologie vervat in zogenaamde ‘eco-emoties’.
Vliegschaamte is daar een bekend voorbeeld van, maar ook positieve gevoelens die optreden na het bewust overgaan tot een klimaatvriendelijke daad. Zo bestaat er iets als ‘treintrots’, wat mensen kunnen ervaren als ze in plaats van een goedkoop vliegticket naar Milaan voor een lange en veel minder efficiënte treinreis met vier overstappen hebben gekozen. Toch overheersen de negatieve emoties zoals schuld en schaamte en dit kan zelfs zover gaan dat dit betrekking heeft op het feit dat je leeft of kinderen wilt.
Met nog vele levensjaren in het vooruitzicht is het geen wonder dat het vooral jongeren zijn die bevangen worden door klimaatstress. Uit een onderzoek met 10.000 jongeren in tien verschillende landen blijkt dat bijna 60% zich (extreem) veel zorgen over klimaatverandering maakt, en meer dan 50% zich bang, verdrietig, boos, machteloos, hulpeloos en/of schuldig voelt. Onderzoekers van de Universiteit Utrecht signaleerden een vicieuze cirkel tussen dystopische toekomstbeelden, klimaatstress en een gebrek aan handelingsperspectief. Om die cirkel te doorbreken is een hoopvolle en motiverende boodschap nodig.
Volgens Stichting Technotrend ligt een grote rol bij het onderwijs in lesmethoden die de natuurlijke creativiteit en verbeeldingskracht van jongeren stimuleren. Een methode waarbij ze leren denken in mogelijkheden en oefenen om alternatieve toekomsten te verbeelden. Een vaardigheid als ‘systeemdenken’ helpt jongeren begrijpen hoe alles invloed op elkaar heeft en hoe je dit vertaalt naar lokale klimaatacties. Jongeren laten nadenken over de wereld waarin ze willen leren leven, wat hun invloed en bijdrage daarin is, biedt hoop en handelingsperspectief. Creativiteit stimuleren kan ze helpen om verschillende perspectieven te leren en op een vernieuwende manier naar de toekomst te kijken.
Bovenstaande initiatief is veelbelovend en hoopgevend voor de schoolgaande jeugd. Maar wat als de school van jouw kind nog niet zover is? Hoe ga je om met zijn of haar zorgen en stress rondom klimaatverandering? En met die van jouzelf? De eerste stap is herkennen of jij en/of de ander last heeft van klimaatstress. Vaak is dat een mix van verschillende emoties:
Herken jij dit bij jezelf, je kind of iemand anders die je hierin wilt bijstaan maar weet je niet hoe? De volgende aanpak kan helpend zijn:
Bij hevige stress schieten we vanzelf in een van onze overlevingsstanden: vluchten, vechten en bevriezen. Handig als je een leeuw tegenkomt, maar niet wanneer je uren langs klimaatnieuws hebt zitten scrollen. Dan kun je niet meer helder nadenken en reageer je ook bij die stress op de automatische piloot. Je zenuwstelsel maakt namelijk geen onderscheid in de bron van de stress, maar registreert die slechts. Ook diepgewortelde overtuigingen over jezelf, de ander en de toekomst kleuren je wereldbeeld en bepalen een groot deel van je gedrag. Oude schema’s (patronen) kunnen geactiveerd worden, zoals je onbegrepen voelen, er alleen voor staan, strenge normen hanteren. Als je die bij jezelf herkent, kun je beter onderscheid maken of jouw reactie gaat over iets in het nu of over vroeger.
De klimaatcrisis is zo complex dat het heel begrijpelijk is dat je je overweldigd voelt en klimaatstress ervaart. Het gaat namelijk iedereen op deze planeet aan en dat vraagt om een grootse menselijke samenwerking. De pijn, eenzaamheid en verdriet die we voelen wanneer je geen of weinig actie ziet van politici, buren, vrienden of familie kan zo groot zijn dat je die liever vermijdt. Juist door deze gevoelens te erkennen, kun je doelmatig handelen en weer grip krijgen door meer bewuste keuzes te maken.
Denkfouten maken is menselijk. Vermoedelijk maken we deze meerdere keren per dag. Een paar denkfouten die veel voorkomen in de context van klimaatcrisis zijn: de toekomst voorspellen (doemscenario’s verzinnen), gedachten lezen van de ander (‘anderen zijn cynisch en het kan ze niet schelen als de wereld kapot gaat’), jezelf kwade intenties toeschrijven (‘ik heb te lang gedoucht, blijkbaar kan het klimaat mij niets schelen’) en zwart- wit denken (‘we gaan er allemaal aan’ of ‘het komt door die boomers dat wij nu in de ellende zitten’). Door zulke gedachten te herkennen en op een luchtige manier te labelen als ‘ha, daar is weer een zwart-wit-gedachte’ worden ze minder sterk en kun je open staan voor nieuwe en hoopvolle perspectieven.
Er zijn verschillende manieren om je tot een waarden-volle en veerkrachtige manier tot de klimaatcrisis te verhouden. Daarvoor is het nodig om te weten wat je belangrijk vindt en wat jou drijft in het dagelijks leven. Het diepere contact met jouw waarden of rollen kan een belangrijke motivatiebron zijn. De cirkel van invloed en betrokkenheid is een helpend model om te voorkomen dat je gezonde wens om bij te dragen aan positieve verandering doorschiet in een megalomane missie. Een menselijke basisbehoefte is verbinding met anderen dus voorkom dat je een eenzame strijder wordt.
Breng klimaat zorgen, en dus ook je klimaatstress, bespreekbaar in je sociale netwerk en zoek gelijkgestemden op om niet alleen positieve ervaringen maar ook duurzame imperfecties met elkaar te delen. Door de ernst van dit onderwerp zou je de natuur alleen nog maar als een zorg kunnen gaan beschouwen. Versterk je relatie met de natuur door ervan te genieten en je met alle zintuigen ermee te verbinden.
Compassie of mededogen is het natuurlijke vermogen van de mens om je betrokken te voelen bij pijn en lijden, met de wens om dit lijden in jezelf en de ander te verlichten en daarin verantwoordelijkheid te nemen. Het is een basishouding van waaruit al het voorgaande beter haalbaar is. Het helpt om niet in perfectionisme te verzanden en nieuwsgierig te blijven naar jezelf en steeds weer opnieuw te proberen. Uitgangspunt is dat zelfcompassie en compassie voor de ander hand in hand gaan: met milde ogen naar binnen kijken om met milde ogen naar buiten te kijken.
Zowel mindfulness als Acceptance Commitment Therapy bieden veel verschillende oefeningen en handvatten om met bovenstaande aan de slag te gaan.
Realiseer je dat je niet in je eentje hoeft te blijven rondlopen met je zorgen. Er zullen mensen om je heen zijn die je kunnen steunen. Hulp vragen is een teken dat je goed voor jezelf wilt zorgen. Je kunt ook altijd vrijblijvend contact met ons opnemen. Onze coaches staan voor je klaar om een kennismakingswandeling met je te plannen. Samen kijken we dan bijvoorbeeld naar je waarden en je doelen. En mindfulness en meditatie gaan goed samen in combinatie met een coachingsessie in de natuur.
Doe geheel vrijblijvend de burn-out test of neem contact met ons op.
Direct contact Of bel 085 - 5363606