Valt het je weleens op dat je veel denkt? Er zijn als het ware stemmen in jouw hoofd aanwezig, die bestaan uit meningen, oordelen, twijfels, hoop, analyses en nog allerlei andere gedachtes. Er zijn verschillende soorten stemmen in ieder mens aanwezig, waaronder de stem van de ‘innerlijke criticus‘. Die stem is kritisch naar alles wat je doet en houd je klein en onzeker.
In dit artikel lees je wat dat precies is, de innerlijke criticus. Waarom is die er eigenlijk? Daarna geef ik drie tips om op een gezonde manier op te gaan met die kritische innerlijke stem. We kijken specifiek naar het hebben van een burn-out, aangezien de innerlijke criticus vaak een grote rol speelt bij het ontstaan van, maar ook tijdens een burn-out.
Het dialogische zelf
Als mens ben jij in staat om verschillende standpunten en rollen in te nemen. Je kunt je bijvoorbeeld als vader afvragen want je van iets vindt, maar ook als zoon. Mensen zijn in staat om die verschillende posities met elkaar in gesprek te laten gaan. Je kunt hier meer over lezen wanneer je zoekt naar Dialogical Self Theory.
Het inzicht van de theorie is dat mensen intern allerlei relaties met zichzelf aan kunnen gaan. Je kunt van jezelf houden, lief zijn voor jezelf, jezelf haten, jezelf toespreken. Je kunt bepaalde delen van jezelf verliezen, en andere delen kunnen dominant zijn. Zie het als meerdere ik-posities. Sommige mensen kunnen de verschillende ik-posities met elkaar te laten praten, bij andere mensen is één positie volledig dominant.
Hoewel de theorie al een brede toepassing kent, bijvoorbeeld in het onderwijs en bij organisaties, is ze nog niet volledig doorgedrongen in de mainstream psychologie. Dat heeft te maken met een gebrek aan solide wetenschappelijk onderzoek. Toch blijkt de theorie in de praktijk heel bruikbaar en helpend.
Wat is de innerlijke criticus?
Een van de stemmen die in ieder mens aanwezig is, is de innerlijke criticus. Dat is een ik-positie die jou bekritiseert en commandeert. Het is geen opbouwende stem. Enkele uitspraken van je innerlijke criticus:
- Werk sneller!
- Je doet het goed in je werk, maar je bent geen goede moeder.
- Je bent nu alleen, omdat je niet leuk bent.
- Je bent een watje.
- Je schrijft slecht.
Wat blijkt? De innerlijke criticus wijst jou af om afwijzing van anderen te vermijden.
Waarom heb je een innerlijke criticus?
Mensen zijn bang voor falen en afwijzing. Dat heeft een evolutionaire basis: als je uit de groep verstoten wordt, ga je dood. Wanneer je alles goed doet, zal je nooit verstoten worden, en je innerlijke criticus ‘helpt’ je om aan die perfecte standaard (perfectionisme) te voldoen.
De innerlijke criticus vindt haar stem in de vroege kindertijd. Dan krijg je namelijk voor het eerst met falen en afwijzing te maken. Als kind wil je erbij horen, geliefd zijn, veilig zijn. De stem van de innerlijke criticus wint aan kracht om je te beschermen en te ‘helpen’.
De innerlijke criticus maakt zich grote zorgen, ze is bang. Wat je zal gaan helpen (zie de tips hieronder), is de criticus geruststellen en troosten.
De innerlijke criticus tijdens burn-out
Tijdens het herstel van een burn-out is de innerlijke criticus in het begin vaak krachtig. Je krijgt te horen dat je je schuldig moet voelen, dat je fouten hebt gemaakt, en dat je het ook nu allemaal verkeerd doet. Tijdens een burn-out werkt je prefrontale cortex tijdelijk minder goed: je bent emotioneler en verliest je sneller in doemscenario’s. Een burn-out coach kan je geruststellen en uitleggen dat je nu het beste rust kunt nemen.
Tijdens deze persoonlijke crisis mag je oefenen in lief zijn voor jezelf. Want precies dat heeft er mogelijk ontbreken in de aanloop naar je burn-out. Houd je grenzen weer in de gaten en begrens ook de innerlijke criticus. De tips hieronder helpen hierbij.
3 praktische tips
Tip 1: Leer haar kennen
Nu je weet dat er een innerlijke criticus in jou huist, is het goed eens bewust op te letten wanneer ze zich laat horen. Welke gedachtes hoor je het vaakst? Op welke gebieden is ze vooral kritisch? Wat moet je van haar doen of zijn?
Je kunt het nog praktischer maken door je voor te stellen dat de innerlijke criticus een persoontje in jouw hoofd is, met een naam, bijvoorbeeld Petra. ‘Aha, daar hebben we Petra,‘ kun je reageren vanuit een andere positie. Doe dat wel met respect. De innerlijke criticus is bang en heeft geruststelling nodig.
Tip 2: Kies als volwassene een andere positie
Als volwassene mag je best af en toe falen en afgewezen worden. Perfectie is een onhaalbaar streven en het is vrijwel onmogelijk om door iedereen geliefd te worden. Kies er dus bewust voor dat je de innerlijke criticus gaat troosten en niet volgen. Haar adviezen zijn nu veelal niet meer relevant. En ik zeg ‘veelal’, omdat de stem soms natuurlijk iets zinnigs te zeggen kan hebben. Luister nieuwsgierig en kijk of je er iets mee kunt. Misschien kun je bijvoorbeeld een bepaald werkproject wat verbeteren. Begrens vervolgens en kies de volwassen positie.
Tip 3: Versterk de innerlijke vriend
Vraag jezelf wat vaker wat er allemaal goed gaat. Wat doe je goed? Geef jezelf complimentjes. ‘Ik ben trots dat ik zo zelfstandig mijn dromen blijf volgen. Ik ben trots dat ik mezelf durf te zijn. Ondanks dat ik nu ziek ben, ben ik een liefdevolle vriend.’ De positie van de innerlijke vriend kun je ook een naam geven, bijvoorbeeld Maya. Wat vind jij ervan, Maya? Vervolgens kan Maya jou toespreken: ‘*je naam*, stop je vandaag lekker wat eerder met werk? Je bent goed bezig.’
Door je eigen naam te gebruiken, creëer je psychologische afstand, en zo kun je objectiever reageren. Dat werkt het beste.
Conclusie
Ga jij jezelf toestaan om mens te zijn? Een mens maakt fouten, wordt afgewezen, schaamt zich soms… Wanneer het even wat minder gaat, vraag dan aan je innerlijke vriend wat steun. Troost daarnaast je innerlijke criticus, die bang is dat alles net als vroeger opnieuw helemaal misgaat. Je innerlijke criticus heeft het beste met je voor, maar kiest de verkeerde aanpak.
Uiteindelijk is zelfcompassie dus het antwoord: je innerlijke vriend cultiveren en jezelf toestaan om het moeilijk te hebben. Wil je hulp bij het omgaan met je innerlijke criticus? Neem dan contact met ons op.
