Leven we in een tijd van massahedonisme? Zijn we allemaal gefocust op het bevredigen van onze directe genotsbehoefte? Ontplooien we onszelf door de stad af te struinen naar de beste koffie, de beste boeken en de mooiste tv’s? Gaan we daarom op vakantie naar de Griekse eilanden? Is hedonisme onze levensfilosofie? Zijn genot en geluk ons hoogste streven?
In dit stuk lees je wat hedonisme precies is. Ook ga ik in op de overtuigingskracht van de filosofie – of het gebrek daaraan-, en geef ik alternatieven. We kijken ook naar de relatie met stress: hebben hedonisten meer last van stress – en misschien zelfs burn-out?
Hedonisme betekenis
Het woord hedonisme is ontstaan uit het Oudgriekse woord Hèdonè, wat genot of lust betekent. Hedonisme is zowel een filosofie als een levenshouding.
In de filosofie is hedonisme een leer binnen de ethiek, met als centrale aanname of stelling: genot is het hoogste goed. Voorbeelden van genot zijn liefde, vreugde en extase. Ook moord, verkrachting en diefstal bevatten een genotselement voor de dader. De Griekse filosoof Epicurus stelde dan ook dat we goed moeten kijken naar de kwaliteit van het genot. Hij kwam met een relatief hedonisme, waarmee hij bedoelt dat aan al het Goede een genotsaspect zit. Persoonlijk heb ik hier mijn twijfels bij: is het Goede soms ook niet gewoon vervelend?
Hedonisme is ook een levenshouding: een streven naar zo veel mogelijk genot, zowel zintuiglijk als geestelijk. Denk hierbij aan zo lekker mogelijk eten en slapen, entertainment en zintuigelijke uitspattingen.
Wat is genot?
Genot is een subjectieve ervaring, want wat de een lekker vindt, kan een ander vies vinden. De een kan bijvoorbeeld intens genieten van een kopje koffie (zintuigelijk), terwijl een ander tot leven komt (of geniet) van een goed geschreven roman (geestelijk).
Hoewel we steeds het woord genot gebruiken, wordt er vaak ook ‘geluk’ bedoeld. We hebben het over een lekker gevoel, wat door allerlei zaken veroorzaakt kan worden. In de meeste gevallen zijn het je zintuigen die je genot laten voelen: seks, de sauna, lekker eten, een warm gevoel, een strand.
De hedonist wil zijn dagen vullen met genot. Wie daarin doorschiet, heeft een ‘hedonistische persoonlijkheid’.
De hedonistische persoonlijkheid
Misschien ken je er wel een; een persoon met een hedonistische persoonlijkheid. Zo iemand is bovengemiddeld gefocust op directe lustbevrediging. Epicurus stelde daarentegen dat we direct genot soms uit moeten stellen om later meer geluk te kunnen ervaren. Door slaafs onze eigen genotsbehoefte te volgen, zijn we later soms slechter af. Denk als voorbeeld aan iemand die elke dag precies eet waar hij zin in heeft. Dat zou kun leiden tot overgewicht en ziekte.
Een typische hedonist (iemand met een hedonistische persoonlijkheid) zou je apolitiek, decadent en oppervlakkig kunnen noemen. Hun aandacht gaat uit naar het vinden en bevredigen van hun subjectieve genotsbehoefte. Hierbij hebben ze vaak weinig aandacht voor anderen, of het grotere geheel.
Hebben hedonisten meer last van stress?
De bekende Sigmund Freud was aanhanger van het psychologisch hedonisme, wat stelt dat alle mensen naar zo veel mogelijk geluk en zo weinig mogelijk pijn streven. Psychologische problemen ontstaan wanneer we ons hierover schuldig gaan voelen. Freud heeft in ieder geval deels gelijk: mensen houden over het algemeen niet van pijn en wel van geluk. De meeste mensen zijn dan ook druk bezig met het vermijden van pijn en het verkrijgen van geluk. Dat kost wel een hoop energie, en het is een missie die niet kan slagen. Veel spirituele tradities – waaronder het boeddhisme – pleiten dan ook voor het loslaten van het gevecht: maak contact met dit moment, accepteer het, en voel tevredenheid.
Maar hedonisten zijn juist mensen die veel selfies nemen in de jacht naar erkenning. Ze handelen snel, soms gejaagd, om zich maar goed te voelen. Dat kan leiden tot rusteloosheid. Ze moeten naar alle festivals en sportevenementen. Steeds is er lawaai, er zijn altijd mensen. Dat kan op termijn leiden tot chronische stress.
Hedonisme en mindfulness
Mindfulness biedt een ‘antwoord’ of alternatief op hedonisme. Wanneer je mindfulness beoefent, betreed je het hier en nu, waar het soms best eenzaam, eng of verdrietig kan zijn. In plaats van te vluchten in seks en drugs, ga je weer echt contact maken met jouw ervaring van dit moment. Je vertraagt en wordt stil. Je betreedt het ongemakkelijke.
Werkelijke persoonlijke groei is mogelijk wanneer je durft te kijken naar je angsten en pijn. Jouw kijken leidt tot werkelijk inzicht over wat zich in jou afspeelt. Wanneer je pijn gaat vermijden, vanuit verzet, dan wordt deze uiteindelijk alleen maar groter.
Hedonisme is problematisch… wat dan wel?
Volgens de filosoof Aristoteles draait het leven om zelfzorg, door het ‘juiste midden’ te vinden. Een simpel voorbeeld: eet niet te veel, maar ook niet te weinig. Vermijd de extreme positie van het hedonisme, maar ontzeg je ook niet elk genot. Aristoteles benadrukte bovendien dat we oog moeten hebben voor de samenleving. Want als het goed gaat met de maatschappij, dan gaat het ook goed met jou. Dit zou je negatief kunnen beleven of toepassen, als puur eigenbelang, of positiever, als compassie en naastenliefde.
Conclusie
Lijden hoort bij het leven. Het is naïef om te denken dat je al het lijden uit kunt bannen door maar intensief achter geluk aan te rennen. Epicurus deelde een belangrijke les waar hij stelde dat genot of geluk op dit moment soms uitgesteld moeten worden om later meer genot of geluk te kunnen ervaren. Dat ben ik met hem eens; juist projecten of bezigheden die moeite kosten of spannend zijn, kunnen later veel voldoening geven. Je beweegt dan wel snel weg van het hedonisme, en je gaat je meer focussen op zingeving. Dat lijkt me een prima streven.
Ik denk dat de wereld te lijden heeft onder onze hedonistische impuls. We vliegen veel, feesten, luisteren naar harde muziek, consumeren… Het milieu heeft eronder te lijden, en wijzelf soms ook. Want veel mensen voelen zich nog steeds somber, alleen en ontevreden. Ze snappen niet waarom het niet werkt, en waarom ‘alles tegenzit’. Kijk die ongemakkelijke gevoelens recht in de ogen. Begin daar.
