De rol van de opvoeding bij stress moet niet onderschat worden. We leren als eerste hoe de wereld in elkaar zit in ons gezin van herkomst. Op het moment dat we geboren worden is onze wereld nog heel klein. Ons zicht is bijvoorbeeld nog helemaal niet goed ontwikkeld, we kunnen nog net zien op dertig centimeter afstand, maar verder dan dat gaat het niet. Eigenlijk is dat heel ingenieus, want dat is precies de afstand van de borst naar het gezicht van de moeder. Een borstvoedende baby kan dus wél het gezicht van de moeder zien, maar verder nog niet! We zien in die eerste weken vooral contrasten en kunnen nog geen kleuren onderscheiden. Langzaamaan wordt onze wereld groter.
Leren door te imiteren
Wij mensen leren in eerste instantie door te imiteren. Hier komt de rol van de opvoeding meteen al om het hoekje kijken. Een baby ziet hoe de ouders bijvoorbeeld eten. Al vrij jong (nog voor de eerste verjaardag) gaat een baby dus met een lepel of vork bewegingen maken naar de mond. Dit doen ze puur omdat ze de ouders dit hebben zien doen. Dit is een heel simpel voorbeeld, maar kinderen apen alles na. Als de ouders dus stress voorleven, dan zal een kind dit gedrag gaan kopiëren. Met alle gevolgen van dien.
De rol van de opvoeding bij stress en spanningen
Naast dat een kind ziet hoe ouders bijvoorbeeld gehaast, gespannen en snel geïrriteerd zijn in de ochtend vóór het naar school gaan, zal het ook de gevoelens van de ouders voelen. Kinderen (ook als ze de schoolgaande leeftijd nog niet hebben bereikt) zijn als een spons. Ze nemen alles op en zijn heel gevoelig. Ze zullen dus de spanningen oppikken die de ouders ervaren. Dit laat dus ook zien hoe belangrijk de rol van de opvoeding is in de ontwikkeling van het kind. Hoe een kind om zal gaan met stress en spanningen bij de ouders is erg afhankelijk van verschillende factoren.
De ernst van de situatie
Allereerst speelt de ernst van de spanningen van de ouders mee. Lichte spanningen en af en toe stress zijn heel normaal, daar komt geen mens onderuit. Maar naarmate het vaker voorkomt en heviger wordt, dan zal een kind hier steeds meer hinder door ondervinden. Afhankelijk van de persoonlijkheid zal een kind een coping strategie ontwikkelen om om te gaan met de nare situatie.
‘Het is mijn schuld’
Het ene kind zal tot de conclusie komen dat het kind misschien wel de oorzaak is van de spanningen. Het zal dan mogelijk proberen zich aan te passen en zich stil te houden. Het kind probeert als het ware onzichtbaar te worden. Dit is misschien wel de meeste schadelijke coping strategie voor het kind, omdat het vaak onopgemerkt blijft. Ouders zijn te druk met de stressfactoren vanuit hun werk, hun relatie, de rol van de opvoeding of andere gebieden die veel spanningen veroorzaken. Als het kind niet in de weg loopt en geen of weinig aandacht vraagt, is dat wel zo makkelijk.
‘Zie mij toch!’
Een ander kind zal juist een bepaalde boosheid voelen. Het voelt zich niet gezien en niet gehoord en komt daardoor in opstand. Het zal aandacht vragen. Vaak gebeurt dit op een negatieve manier, waardoor de ouders het kind juíst veel aandacht gaan geven. Het kind leert hierdoor dat het door zich te gaan misdragen gezien wordt. Ouders denken dat hun kind probleemgedrag vertoont dat in de kiem gesmoord moet worden. In werkelijkheid is het een roep om gezien te worden.
De rol van de opvoeding in het hier en nu
Er zijn natuurlijk nog andere manieren waarop een kind met de situatie om kan gaan. Hoe de ouders reageren op de coping strategie van het kind is zeer bepalend voor de verdere ontwikkeling van de gedragspatronen van het kind. Een kind dat zich terugtrekt (dat ook nog eens denkt dat het zijn schuld is) en daardoor nog minder gezien wordt, kan dit gedrag telkens blijven vertonen op de momenten dat het moeilijk wordt. Een volwassene die deze coping strategie inzet zal zich bij stressvolle situaties mogelijk geen houding weten te geven en zal willen vluchten. In plaats van het probleem aan te kaarten, zal hij of zij mogelijk door blijven buffelen totdat het niet meer gaat. Dit is een recept voor burn-out. De rol van de opvoeding is daarom zo belangrijk, omdat het bij tijdig signaleren van gedragsproblemen bij het kind veel leed in het volwassen leven kan voorkomen.
De beste intenties
De rol van de opvoeding is dus groot, maar het is niet de bedoeling met dit artikel ouders een schuldgevoel aan te praten of om (volwassen) kinderen in een slachtofferrol te plaatsen. Vanaf het moment van bewustwording hoe de rol van de opvoeding een effect heeft gehad op kinderen (en hun ouders!), kunnen de daaruit voortvloeiende gevolgen aangepakt worden. Ouders hebben de beste intentie, maar weten ook niet altijd wat het beste is om te doen. De stress kan soms zo hoog oplopen dat zij zelf met de handen in het haar zitten en alleen maar proberen te overleven.
De rol van de opvoeding en herstel
Ouders met nog thuiswonende kinderen kunnen op ieder moment opnieuw beginnen met pogen hun kinderen écht te zien voor wie ze zijn en wat ze nodig hebben. Op dit moment geven zij de rol van de opvoeding een positieve draai. Soms moeten ouders en kinderen veel herstellen en dat kan tijd kosten. Maar het is nooit te laat. Als kinderen het huis al uit zijn kunnen open en eerlijke gesprekken heel helend zijn. Volwassen kinderen kunnen zo meer begrip ontwikkelen voor de positie van hun ouders, maar kunnen mogelijk ook het kinddeel in hen dat zich ongezien heeft gevoeld, alsnog een stem geven.
Wederzijds respect en begrip zijn heel belangrijk. De rol van de opvoeding mag erkend worden, maar het is net zo goed belangrijk om de neuzen vooruit te laten wijzen en te kijken wat gedaan kan worden met de lessen die zijn geleerd. Dit geldt zowel voor de ouders als voor de kinderen. Vaak zal het (volwassen) kind op eigen initiatief extra hulp moeten inzetten, zoals door een coach of therapeut. Inzichtelijk krijgen wat de rol van de opvoeding is geweest in de huidige problemen is vervolgens de eerste stap.
