Cognitieve dissonantie kan een complexe materie zijn wanneer je niet goed door hebt wat het met je doet. Je past dit bij jezelf toe als een soort van troost na een teleurstellende uitkomst. Personen van buitenaf kunnen er misbruik van maken, bijvoorbeeld in marketing of door een verkoper in een winkel. Daarnaast kan het je een hoop stress geven. Deze zelf gecreëerde stress kan een flinke invloed hebben op het krijgen van een burn-out. Maar hoe word jij je bewust van jouw eigen cognitieve dissonantie? In de blog bespreken we wat het is en hoe je hier meer zelfinzicht over kunt krijgen. Aan bod komen de volgende onderwerpen:
- Wat is cognitieve dissonantie
- Voorbeelden uit de praktijk
- Hoe er gebruik en misbruik van wordt gemaakt
- Waarom cognitieve dissonantie tegen je kan werken
- Stress ligt op de loer wanneer je patronen niet doorbreekt
- Hoe jouw coach je handvatten kan geven
Wat is cognitieve dissonantie?
Cognitieve dissonantie is het ervaren van een vervelende spanning wanneer er bij jouw overtuigingen of ideeën tegenovergestelde dingen gebeuren. Dit kan bijvoorbeeld informatie zijn die niet overeenkomt met de kennis waarvan jij overtuigd bent. Heel herkenbaar voor vrijwel iedereen is het gevoel dat je krijgt wanneer je een verkeerde keuze hebt gemaakt en jij je daar niet bij neer kunt leggen. Of beter gezegd: je kunt en wilt het niet erkennen. Je kunt het scharen onder een vorm van ontkenningsfase of geen ongelijk willen hebben. Ondanks dat je de emoties van ongelijk of ongemak wel ervaart, probeer je dit goed te praten door een andere stelling aan de nemen of het volledig te ontkennen. Je verdraait als het ware de werkelijkheid. Wanneer je dit met grote regelmaat doet veroorzaak je veel stress bij jezelf en uiteindelijk misschien zelfs een burn-out. In grote lijnen vind je het moeilijk om je verkeerd gemaakte keuze te accepteren. Zelftroost is dan een beschermende reactie.
Cognitieve dissonantie uitgelegd aan de hand van een aantal voorbeelden
Iedereen is bekend met cognitieve dissonantie, misschien zelfs zonder het te weten of zonder deze term te herkennen. Om zeker te weten dat het begrijpelijk is, geef ik je graag een paar voorbeelden. Mocht je het gevoel nog niet helemaal begrijpen, dan zul je het na het lezen van deze voorbeelden zeker wel doen.
- Je doet mee met een zangwedstrijd want jij weet zeker dat je goed kan zingen. De jury haakt na een paar noten al af, je bent niet door naar de volgende ronde. In plaats van je verlies nemen reageer jij met: “deze wedstrijd vond ik toch al niet leuk.”
- Je koopt een nieuwe telefoon. Een van de populairste merken die er is, iedereen wil deze hebben. Een week later komt er een nog nieuwere versie van dat toestel uit. Eigenlijk had je liever die nieuwste gewild en hebt spijt van deze aankoop. Jouw cognitieve dissonante reactie: “Ik vind het toch niet leuk om met de menigte mee te lopen.”
- Een ‘all-you-can-eat’ buffet. Je staat in de rij voor het ijsbuffet voor die ene heerlijke smaak waar je al een tijd naar uitkeek. Wanneer jij aan de beurt bent is net die smaak op. Je loopt teleurgesteld weg: “Ik had sowieso al geen trek in ijs.”
- Het milieu is belangrijk voor je. Je doet zoveel mogelijk om jouw impact op het milieu te beperken. Er doet zich een buitenkans voor om af te reizen naar een jouw droombestemming. Echter is dit wel met het vliegtuig en niet met de trein. Jouw cognitief dissonante reactie kan dan zijn: “Ik doe al heel veel voor het milieu. Ik scheid plastic, heb mijn eigen moestuin en eet geen vlees. Die ene keer vliegen kan geen kwaad.”
Hoe je cognitieve dissonantie door anderen kan worden gebruikt (misbruikt)
Er wordt ook veel misbruik gemaakt van mensen die veel cognitieve dissonantie op zichzelf toepassen. Want lang niet iedereen heeft hier even veel last van. Mensen die zelfverzekerd in hun schoenen staan, goed kunnen relatieveren en goed om kunnen gaan met teleurstelling ervaren vaak minder cognitieve dissonantie. Of ze kunnen er op z’n minst beter mee omgaan omdat ze kunnen benoemen en erkennen welke (onterechte) gevoelens zij ervaren. Voor veel mensen geldt echter dat ze regelmatig met een milde vorm van cognitieve dissonantie te maken hebben. Vaak wanneer jij het zelf niet eens door hebt. Je kan dit vergelijken met een vorm van emotionele sturing. De marketing en verkoop is daar een groot voorbeeld van. We twijfelen allemaal wel eens over een aankoop. Want hoe vaak loop je een winkel uit met de woorden: “Ik denk er nog even over na.”
Verkopers kunnen vervolgens cognitieve dissonantie in hun voordeel gebruiken en jou over de streep trekken om die aankoop tóch te doen. Er zullen zeker eerlijke verkopers zijn die zeggen: “Natuurlijk, dat begrijp ik. Als je nog vragen hebt, dan hoor ik ze graag.” Er zullen echter ook verkopers zijn die direct een beroep gaan doen op jouw cognitieve dissonantie door dingen te zeggen als “Maar dit is een hele goede aanbieding. Als je nu niet toeslaat, is-ie straks misschien al weg.” Dit is inspelen op jouw cognitieve dissonantie. Jouw overtuiging dat je na wil denken wordt direct weggenomen. Ook al voel je dat je de beslissing nog niet wil nemen, er wordt ingespeeld op jouw afwijzende emotie door deze proberen te veranderen. Dit effect kan tweeledig zijn. Want natuurlijk is niet elke verkooppoging zoals deze succesvol. Maar vaak wel. In dat geval loop jij de deur uit met een andere gedachte: ik heb een goede deal gesloten, terwijl je diep van binnen misschien wel weet dat je beter nog even na had kunnen denken.
Waarom cognitieve dissonantie tegen je kan werken.
Iedereen past de vorm van psychologie uit de vorige alinea in zekere mate toe, of hij wordt op ons toegepast. We maken allemaal wel eens een verkeerde keuze en soms wil je even niet met de feiten geconfronteerd worden. Indien je dit blijft doen kan dit een grote factor van stress worden. Ook het ontkennen van een burn-out valt onder cognitieve dissonantie. Iedereen is wel eens langere periode oververmoeid en je hebt toch eigenlijk helemaal geen tijd voor een burn-out? Door deze overtuigingen continu voor jezelf te herhalen creëer je alsmaar meer stress wat uiteindelijk je burn-out verergert. Cognitieve dissonantie is dus iets dat tegen je kan werken. Het kan ervoor zorgen dat je de kern van een probleem blijft ontwijken door dit te ontkennen of goed te praten.
Patronen doorbreken om stress te vermijden
Je cognitieve dissonantie is in feite een vorm van stress maken en onderhouden. Wanneer jij je bewust wordt van deze denkwijze zal je merken dat je vanzelf minder stress ervaart. Hiervoor moet je wel eerst een aantal patronen doorbreken. Je hebt jezelf een bepaalde zienswijze aangeleerd die je kunt vergelijken met iemand die verslaafd is aan verdovende middelen. Door jezelf steeds weer te overtuigen dat er niets aan de hand is, blijft het probleem alsmaar groter worden. Het doorbreken van cognitieve dissonantie is een kwestie van loslaten van angst, accepteren van pijnlijke emoties en daarbij accepteren dat jouw overtuiging niet altijd de waarheid is.
Handvatten krijgen bij cognitieve dissonantie
Het klinkt allemaal wat gemakkelijk om je mindset zo snel te veranderen maar het tegendeel is waar. Indien je al jaren in een spiraal van cognitieve dissonantie verblijft, en je daardoor een burn-out hebt, zijn er een aantal aspecten die je kunt behandelen. Voor de cognitieve dissonantie kan cognitieve gedragstherapie nodig zijn om nieuwe gedragingen aan te leren. Jouw coach gaat je helpen terug te komen naar de basis van je emoties. G-schema’s zijn hierin een goede uitkomst je bewust te worden wat de verschillende gedachten met je doen en wat voor uitwerking dat heeft op je stressniveau. Dit kan in combinatie met ACT en wandel– of runningtherapie. Het zal je cognitieve dissonantie niet laten verdwijnen aangezien het iets is wat iedereen doet. Wel krijg je meer inzicht in welke gedachten een belemmerende uitwerking hebben op jouw stressvrije leven.
