Mensen met body dysmorphic disorder vinden zichzelf – of een bepaald deel van hun lichaam – lelijk. Het wordt ook wel ‘ingebeelde lelijkheid’ genoemd. Enerzijds een goede benaming, want wanneer je objectief zou kijken naar het uiterlijk van iemand met body dysmorphic disorder, is deze persoon echt niet overdreven ‘lelijk’. Maar het kan iemand die deze stoornis heeft het gevoel geven niet serieus genomen te worden. Want zeg nu zelf: als je overtuigd bent dat (een deel van jou)/je lelijk bent en iemand zegt dat dit slechts verbeelding is, dan voel je je toch een beetje opzij gezet? Zo van: “stel je niet aan!”
De last die body dysmorphic disorder heet
Dit is niet terecht. Mensen met body dysmorphic disorder hebben veel – vaak bijna constant – negatieve gedachten over hun uiterlijk. Deze gedachten zijn vaak zo overheersend, dat ze er veel last van hebben. Het kan bijvoorbeeld angst en schaamte in de hand werken. Want als je werkelijk overtuigd bent dat je te lelijk bent om aan te zien, dan is een logische vervolggedachte dat anderen jouw lelijkheid zouden kunnen beoordelen. Of erger nog: je niet eens zouden willen zien en dus afwijzen.
Als je body dysmorphic disorder hebt, gaat al je aandacht naar je zogenaamde lelijke lichaamsdelen. Dit is dus obsessief en het kan ieder lichaamsdeel zijn. Voor de één gaat het om een te grote buik, moedervlekken of de stand van de ogen. Voor een ander gaat het om de huidskleur of de mate en locatie van lichaamsbeharing. Wat deze mensen gemeenschappelijk hebben is dat ze (een deel van) zichzelf volledig afkeuren en veroordelen. Het lichaamsdeel mag er eigenlijk niet zijn, maar het is er toch.
Gevolgen van body dysmorphic disorder
Zo bezien is iemand met body dysmorphic disorder dus constant in conflict met zichzelf. Als je vanuit het holisme naar de mens kijkt, dan zijn wij één geheel. Alles werkt met alles samen en het ene systeem beïnvloed het andere. Lichaam en geest zijn één. Je begrijpt dan dat iemand met deze stoornis zijn of haar hele systeem saboteert. Niet bewust, maar de negatieve gedachten hebben een grote impact op het hele zijn. Fysiek, emotioneel, sociaal, mentaal én spiritueel.
We zien dan ook dat mensen met body dysmorphic disorder vaak worstelen met sociale contacten, depressie, eenzaamheid en sociaal isolement, een laag zelfbeeld, een dwangstoornis, eetstoornis, drugsgebruik en in ernstige gevallen zelfs zelfmoordgedachten of -pogingen. Het is dus een stoornis die zeker serieus genomen moet worden!
Waardoor komt het?
Het is niet helemaal zeker waar body dysmorphic disorder door ontstaat. Wel zijn er dingen die het in de hand lijken te werken, zoals familieleden die het ook hebben, negatieve ervaringen in de jeugd (waar het uiterlijk bijvoorbeeld werd afgewezen, of een kind werd ergens om gepest) en mogelijk ook afwijkende waarden van de neurotransmitter serotonine.
Daarnaast zijn er factoren die het ontstaan en ontwikkelen ervan doen vergroten. Dit zijn bijvoorbeeld het meemaken van misbruik of verwaarlozing, een perfectionistische persoonlijkheid, opgroeien in een omgeving waar veel nadruk wordt gelegd op het uiterlijk en het schoonheidsideaal en het hebben van andere problemen zoals depressie of spanningen. Stress kan het dus op allerlei manieren verergeren.
Wat kan je doen aan body dysmorphic disorder?
Body dysmorphic disorder ontstaat meestal in de tienertijd. Hoe eerder het behandeld kan worden, hoe beter, want hoe langer iemand ermee worstelt, hoe moeilijker het is er vanaf te komen. Bovendien is het de vraag of je er helemaal vanaf komt. Er zal waarschijnlijk altijd een neiging zijn om het eigen lichaam te vergelijken met anderen en te denken dat je het er minder goed vanaf brengt. Maar er is wél een grote verbetering mogelijk, waardoor het niet meer zo allesbepalend is in het dagelijks leven.
Cognitieve gedragstherapie
De meest gebruikte therapie die ingezet wordt bij body dysmorphic disorder is cognitieve gedragstherapie. Dit kan zowel individueel als in groepsverband gevolgd worden. Het is daarbij belangrijk om de muur van schaamte langzaam af te breken, zodat het lichaamsbeeld weer bespreekbaar wordt. Vaak wordt veel nadruk gelegd op het leren relativeren van de negatieve gedachten.
Ontspanning en medicatie
Omdat er vaak veel onrust en spanningen in het lijf zitten door alle zelfoordelen, kunnen mensen met body dysmorphic disorder ook veel baat hebben bij ademhalingstechnieken en ontspanningsoefeningen. Soms worden ook medicijnen voorgeschreven. Dit is vaak medicatie die ook wordt voorgeschreven bij depressie of bij dwangstoornissen.
Tips bij body dysmorphic disorder
Als je body dysmorphic disorder hebt, is het zaak hulp te zoeken bij een professional. Er zijn natuurlijk verschillende gradaties van de stoornis, dus mogelijk kun je – naast professionele hulp – ook wat hebben aan de volgende tips.
Zoek contact met vrienden en familie
De eerste belangrijkste tip is om – ondanks schaamte of angst – juist wél mensen te blijven zien. Zo voorkom je dat je in een sociaal isolement terecht komt. Bovendien kunnen zij je een realistische spiegel voorhouden – ook al geloof je ze waarschijnlijk zelf niet. Zij kunnen je supporten en steunen, juíst als je je richting hen kwetsbaar durft op te stellen en open bent over je body dysmorphic disorder.
Een andere manier om sociale contacten aan te gaan is door lotgenotencontact. Dit is gemakkelijker als je therapie volgt in groepsverband, maar ook als je individuele therapie hebt, kun je je hulpverlener vragen wat de mogelijkheden zijn. Wees je er van bewust dat het fijn kan zijn met anderen te praten die hetzelfde meemaken, maar de valkuil kan ook zijn dat je elkaar juist bevestigt in je negatieve overtuigingen. Het kan dus behulpzaam zijn als er ook een professional of een andere persoon bij is die je vertrouwt.
Verminder stress
Dit is een hele belangrijke. Stress werkt symptomen vaak in de hand. Met body dysmorphic disorder heb je al een verhoogd stressniveau en meer spanningen dan gemiddeld. Kijk dus of je ontspannende activiteiten kunt oppakken, zoals meditatie, mindfulness of yoga. Als de stap naar een groepsles nog te groot is, kan je altijd beginnen met online sessies.
Daarnaast is het belangrijk goed voor jezelf te zorgen. Dat kan een flinke uitdaging zijn als je jezelf zo veroordeelt, maar des te belangrijker. Gezond eten, voldoende bewegen. Niet obsessief, maar op een gezonde manier. Gun jezelf genoeg slaap. Met een uitgerust hoofd en gezonde brandstof in je lijf is het tackelen van ongewenste gedachten een stuk beter te doen dan zonder.
