Autismespectrumstoornis en de relatie met stress

‘Hij is een beetje autistisch,’ horen we weleens, refererend naar een erg nauwgezet of sociaal afstandelijk persoon. Maar klopt dat wel? Is dat ‘autisme’? En is het woord ‘autisme’ überhaupt nog het goede woord? In dit artikel praat ik je bij; we kijken specifiek naar de relatie tussen het autismespectrumstoornis en stress. Ook onderzoeken we of er een relatie is tussen het autismespectrumstoornis en hsp, introversie en hoogbegaafdheid.

Wat is autismespectrumstoornis?

Het autismespectrumstoornis is een diagnose uit de DSM, het handboek voor geestelijke gezondheid. Ongeveer 1% tot 2% van de Nederlanders, meer dan 200.000 mensen, heeft ASS. Wanneer je deze stoornis hebt, wordt informatie in je hersenen anders verwerkt dan bij de meeste mensen.

De DSM-5, de meest recente versie van het Amerikaanse handboek voor psychische stoornissen, spreekt van één autisme-diagnose: de ‘autismespectrumstoornis (ASS)’. De diagnose wordt gesteld wanneer je voldoet aan alle kenmerken genoemd in domein A en 2 van de 4 kenmerken in domein B.

A. Blijvende tekorten in de sociale communicatie en interactie, zoals blijkt uit:

• tekorten in sociaal-emotionele wederkerigheid
• tekorten in het voor sociale omgang gebruikelijke non-verbale communicatieve gedrag
• tekorten in aangaan, onderhouden en begrijpen van relaties

B. Beperkte zich herhalende gedragspatronen, beperkte interesses en activiteiten, zoals blijkt uit:

• stereotype of repetitieve motorische bewegingen, gebruik van voorwerpen of spraak
• hardnekkig vasthouden aan hetzelfde, star gehecht aan routines of geritualiseerde gedragspatronen
• zeer beperkte, gefixeerde interesses die abnormaal intens of gefocust zijn
• over- of onder reageren op zintuiglijke prikkels of ongewone belangstelling voor zintuiglijke aspecten van de omgeving

De makers van de DSM zijn er goed in om heel specifiek te zijn, maar de realiteit blijkt altijd complexer en genuanceerder. Op deze pagina worden een aantal feiten en fabels omtrent ASS besproken, waaronder het idee dat mensen met ASS niet empathisch zijn.

Kenmerken van autismespectrumstoornis

De kenmerken van ASS verschillen van persoon tot persoon. Hierin staan, zoals we hierboven al lazen, altijd twee thema’s centraal:

1. Omgang met anderen. Het kan lastig zijn je in te leven in anderen en dit maakt goede communicatie soms lastig. Andere mensen snappen jou ook niet altijd even goed.
2. Gedrag. Bepaalde onderwerpen vind je razend interessant. Je kunt helemaal opgaan in bepaalde dingen, ze vaak herhalen.

Hier zijn nog wat specifieke kenmerken (die dus niet bij iedereen voorkomen):

• Moeite met small talk.
• Wat mensen zeggen heel letterlijk nemen.
• Je kunt andere mensen niet zo goed ‘lezen’.
• Wiebelen met je voeten, steeds weer.
• Je vindt het fijn als dingen in een bepaalde volgorde en op vaste momenten gebeuren; dat geeft rust.

Stress en autismespectrumstoornis

Mensen met ASS kunnen een angststoornis of depressie ontwikkelen, aangezien ze zich constant moeten aanpassen aan de wereld. Mensen met ASS hebben vaak moeite om te gaan met veranderingen en onverwachte gebeurtenissen, wat kan leiden tot gevoelens van angst en stress.

Een gestructureerde en voorspelbare omgeving kan helpen om gevoelens van angst en stress te verminderen. Ook het leren van vaardigheden om te communiceren en interactie met anderen kan helpen om het gevoel van isolement te verminderen.

Hoogbegaafdheid, hsp en autismespectrumstoornis

De meeste mensen met autismespectrumstoornis hebben een normale tot hoge intelligentie. De link met hoogbegaafdheid is dan ook absoluut niet 1 op 1, al zijn er wel overeenkomsten, zoals oog voor detail. Hoogbegaafde individuen vertonen vaak een hoog niveau van probleemoplossend vermogen, creativiteit en intellectuele nieuwsgierigheid. Ze zijn vaak in staat om complexe problemen op te lossen en originele ideeën te genereren. Dit niveau van cognitieve vaardigheden kan verschillen van persoon tot persoon, maar is over het algemeen niet kenmerkend voor autismespectrumstoornis.

Hetzelfde geldt voor hoogsensitiviteit: mensen met ASS zijn overgevoelig voor bepaalde prikkels, maar voor andere prikkels juist helemaal niet. Een hoogsensitief persoon laat een algemenere gevoeligheid zien. Hsp’ers zijn bovendien goed in het lezen en voelen van mensen; dat is bij ASS (al bestaat hierover discussie) niet het geval. Hoogsensitiviteit verwijst naar een persoonlijkheidskenmerk, terwijl ASS een neurologische ontwikkelingsstoornis is met bredere implicaties voor sociaal functioneren, communicatie en gedrag.

Een op de drie mensen met ASS heeft overigens ook een verstandelijke beperking.

Introversie en autismespectrumstoornis

Introversie en ASS zijn twee verschillende dingen, maar kunnen soms verward worden omdat ze enkele overlappende kenmerken hebben. Introversie is een persoonlijkheidskenmerk waarbij iemand zich meer op zichzelf richt en minder behoefte heeft aan sociale interactie. Mensen met ASS hebben echter moeite met sociale interactie, ongeacht hun persoonlijkheidskenmerken.

Behandeling

Hoewel ASS meestal wordt gediagnosticeerd bij jonge kinderen, kan de aandoening ook bij volwassenen worden vastgesteld. Behandeling is gericht op het leren omgaan met autismespectrumstoornis. Mensen met ASS kunnen last krijgen van angst en depressie. Behandeling bij volwassenen is erop gericht hiermee om te leren gaan.

Enkele veelvoorkomende behandelvormen zijn therapieën zoals cognitieve gedragstherapie en sociale vaardigheidstraining; medicatie en individuele begeleiding.

Leven met autismespectrumstoornis

Leven met ASS kan een uitdaging zijn, maar het is belangrijk om te onthouden dat mensen met ASS hun eigen unieke sterke punten hebben. Met de juiste ondersteuning en behandeling kunnen mensen met ASS succesvolle carrières opbouwen, relaties opbouwen en een gelukkig leven leiden.

De omgeving kan van alles doen om mensen met ASS te helpen. De persoonlijke omgang vereist begrip, geduld en een individueel afgestemde benadering. Mensen met ASS hebben baat bij een rustige gestructureerde omgeving. De communicatie moet duidelijk zijn.

Conclusie

Ieder persoon met ASS is uniek. De stoornis komt met bepaalde kwaliteiten, zoals een oog voor detail en het herkennen van patronen, en met uitdagingen, zoals moeite met sociale interactie. Ik wil vooral benadrukken dat het begrip ‘stoornis’ wellicht niet de meest prettige woordkeuze is. Tegenwoordig spreekt met veel over ‘neurodiversiteit’, een neutraler begrip. Neurodiversiteit is een concept dat verwijst naar de erkenning en acceptatie van de diversiteit in menselijke neurologische functies en variatie in denkstijlen. Het houdt in dat neurologische verschillen, zoals die geassocieerd worden met autismespectrumstoornis (ASS), ADHD, dyslexie en andere neurologische ontwikkelingsverschillen, als natuurlijke variaties van de menselijke ervaring worden beschouwd in plaats van als afwijkingen die moeten worden gecorrigeerd. Mensen met ASS hebben een unieke manier van denken, waarnemen en verwerken van informatie, die hen onderscheidt van neurotypische individuen. Deze neurologische verschillen kunnen zowel uitdagingen als sterke punten met zich meebrengen.